Nguyên nhân gây ra tâm lý méo mó: Khi hoàng tử thành vua "úp bô"
Trong cuộc sống, có những pha "úp bô" khiến ta cảm giác như vừa trúng gió, vừa bị xát muối vào lòng. Một ví dụ điển hình là khi hoàng tử ngày nào sau một đêm thức dậy đã thành vua. Tưởng đâu vị trí này như trong phim cổ tích, có khi lại biến thành màn kịch lớn với đầy những trò hề. Vậy có gì trong quá trình "lên ngôi" này mà tạo ra tâm lý méo mó đến vậy?
1. Thiếu Kinh Nghiệm Quản Lý: Tưởng tượng bạn đang chơi game mà tự dưng có thật nhiều tiền để nâng cấp, nhưng lại không biết phải nâng cấp gì trước. Với một người mới nhận vị trí quyền lực, mọi việc trông có vẻ giống trò chơi nhưng thực chất lại phức tạp hơn rất nhiều. Không biết cách quản lý đôi khi dễ dẫn đến việc "úp bô" trách nhiệm cho người khác. Lúc này, những người bên dưới có thể cảm thấy công lý không ở bên mình.
2. Văn Hóa Quyền Lực: Văn hóa trong một tổ chức đôi khi giống như một… ly trà sữa full topping, nơi que kem mỏng mảnh luôn phải chịu đựng quả bóng thạch ngọt ngào to lớn. Nếu lãnh đạo thường né tránh trách nhiệm thì "úp bô" là chuyện ngày mai. Vòng xoay lạm quyền khiến "hoàng tử" dễ lâm vào tình cảnh bối rối không biết nên "úp" hay không "úp".
3. Áp Lực Ngôi Vị: Trạng thái tinh thần khi đứng giữa cơn bão kì vọng từ mọi phía; gia đình, xã hội, và cả những ánh mắt đâm như que tăm nơi công sở. Ấy vậy mà có hôm không chịu nổi "ấn tượng xấu từ bình luận số" trên mạng xã hội, chẳng trách nhờ "úp bô" mà thoáng được phút giây nhẹ nhõm.
4. Nhu Cầu Khẳng Định Bản Thân: Người mới cầm quyền nhiều khi phải chứng minh mình không phải là một "vị vua trà sữa" chỉ biết lắc. Áp lực từ việc giữ gìn hình ảnh khiến họ dễ sa vào việc đổ trách nhiệm cho người khác - mà dân gian gọi vui là "úp bô" đấy!
5. Khả Năng Ra Quyết Định Yếu Kém: Khi hoàng tử chưa biết cách dùng sức mạnh của gan ruồi để quyết định. Đưa ra quyết định yếu kém có thể khiến họ chọn con đường dễ dàng hơn, đó là "úp bô" - chuyền trách nhiệm cho người khác mà quên mất rằng chính gốc rễ vấn đề lại không được xử lý.
6. Thiếu Sự Đồng Cảm: "Vua mệnh sao, dân theo thể ấy", nếu không thể cảm thông thì thay vì là vua, rất có khả năng chỉ là một... hoàng tử đánh mất lòng dân. Thiếu đồng cảm không chỉ gây ra tranh cãi mà còn tạo điều kiện để "úp bô" lộng hành.
7. Sự Biện Minh Cá Nhân: Tự cho mình quyền "úp bô" khi nghĩ rằng mình đang bảo vệ một lý tưởng cao cả gì đó, thậm chí tin tưởng một cách không biết mình đang tự dối lòng. Thật khóc không ra nước mắt!
Những nguyên nhân trên không chỉ gây ra tâm lý méo mó, mà còn có thể phá huỷ cấu trúc giá trị tinh thần của cả một tổ chức. Ngày nay, việc xây dựng một môi trường công bằng, minh bạch nơi ai cũng có thể bộc lộ và giải quyết vấn đề của mình mà không bị "úp bô" một cách vô căn cứ quả là một thách thức lớn. Những ai đã từng trải nghiệm cảm giác này sẽ nhận ra tầm quan trọng của mạng xã hội có thể nguy hiểm như một con dao hai lưỡi; chỉ có đối thoại, sự đồng cảm chân thành mới giúp chúng ta thoát khỏi điều đó. Chúng ta không cô đơn giữa thế giới này, đôi khi chỉ thiếu chút lòng dũng cảm để cùng nhau trở nên mạnh mẽ hơn mà thôi!
Dấu hiệu nhận biết tâm lý méo mó: Khi cảm xúc như... tàu lượn siêu tốc
Bạn đã bao giờ cảm thấy cuộc đời mình như là một chuyến tàu lượn siêu tốc chưa? Đôi khi đang hứng khởi phơi phới, đột ngột 'rơi tự do' xuống đáy cuộc đời, chỉ thiếu mỗi tiếng hét kinh hoàng trong công viên nước. Ừ thì, chính trong khoảnh khắc đó, bạn nhận ra mình có dấu hiệu của 'tâm lý méo mó'.
Biến động cảm xúc mạnh mẽ? Ủa, cứ như ngay lúc bạn nhấn nút mua hàng giảm 50%, bỗng dưng cảm thấy đau buồn khi thấy... chẳng còn gì để mua nữa. Đó chính là khi niềm vui chuyển hóa bất thành sang nỗi buồn trước việc... ví cạn. Sự thay đổi cảm xúc nhanh như cái chớp mắt, đến mức bạn đôi lúc tự hỏi 'Ủa chứ mình đang làm gì đây trời?'
Khó kiểm soát cảm xúc chắc cũng không còn xa lạ khi bạn tình cờ vấp ngã, chưa kịp xót xa thì đã thấy mình cưỡng nhẹ mấy trăm từ thất thần vào việc này, nào là 'Tại sao cuộc đời bất công như thế?', 'Sống mà như chết thì sống làm gì?' Mỗi câu cảm thán lại một phần muốn đẩy cuộc đời xuống vực sâu cảm xúc.
Rồi thì tính bốc đồng cũng đua vào khoe sắc. Đấy là khi bạn cảm thấy mình muốn/không muốn/tạm thời không biết mình muốn gì. Chỉ cần một phút lầm lỡ thôi là có khi sáng hôm sau tỉnh dậy thấy mình... nhảy lên roll-top, ngồi đó như chưa bao giờ được sống.
Cảm giác mất niềm tin vào bản thân cũng như một điệu nhạc chực chờ tua lại. Bạn tự hỏi, 'Ủa mình có làm được chi mô?', rồi vội cảm thấy mình đang vật vã chèo lái như thu phương chưa kịp có chút thời gian để... thở. Mỗi lần như thế, mắt đầy hình ảnh về những cái bô úp tới tấp.
Lại có suy nghĩ tiêu cực tự động kiểu 'Đời mình chắc thế nào cũng nát bét' nó cứ tự nhiên xông vào đầu mà không cần đánh thức. Những lúc như vậy, lòng tự nhủ, 'Ủa hút gì kỳ vậy?' nhưng cũng là lúc cần phải ngưng lại, nhận ra nó chỉ là một phần của trò chơi 'làm bạn với bản thân'.
Nếu bạn, hoặc một ai đó xung quanh đang gặp những biểu hiện này, hãy nhớ, luôn có lối thoát! Tham khảo ngay một góc nhìn về cuộc sống khi bị 'úp bô' nhưng vẫn tìm cách ngẩng đầu. Có thể tìm đến sự giúp đỡ từ chuyên gia, vừa cười vừa rút kinh nghiệm từ những vòng xe đu quay không vui này!
Biện pháp khắc phục tâm lý méo mó: Hóa giải mọi nút thắt "úp bô" tinh thần
Bạn đã bao giờ cảm thấy như mình đang phải tham gia một trò chơi trốn tìm với chính tư duy của mình chưa? Ủa, khi bất chợt nhận ra mình đang đứng giữa một rừng suy nghĩ lộn xộn và chỉ muốn hét lên: "Ủa, não đang trêu mình hả?" Thật ra, đó không phải là hiện tượng tâm lý hiếm gặp đâu. Chúng ta đang nói về trạng thái được gọi là tâm lý mèo mó – à nhầm, méo mó.
Để đánh bay những sai lệch "úp bô" đó, hành động đầu tiên là nhìn thẳng vào sự thật, mà cụ thể hơn, là bạn phải nhận diện và hiểu rõ các loại tư duy méo mó đang bám dai như keo con voi vào não mình. Ừ thì có thể bạn không nhớ, nhưng cái lần bạn chấm điểm cho một ngày chỉ vì một chuyện xui phong cách đúng là "tư duy tuyệt đối". Và khi bạn lấy que kem ngon được tặng từ đứa bạn xóa bẳng danh sách những việc tích cực của ngày – ừ đấy, là bạn đã bật chế độ "không nhìn nhận kết quả tích cực" rồi đấy chứ còn ai!
Thôi thì hãy thử thách mình một chút, thử thách tư duy tiêu cực như kiểu bạn đang tham gia hội những người không bao giờ phàn nàn (mà thực ra là chỉ lẩm bẩm một mình). Ngày mai bạn sẽ thấy mọi thứ sáng rõ hơn khi tự hỏi "Ủa vậy thì đâu là chứng cứ cho thấy tất cả này là đúng nhỉ?" hay "Có còn quan điểm nào khác không ta?". Còn nếu tình thế trở nên quá phức tạp, hãy tự hỏi: "Điều tồi tệ nhất là gì và tôi xử lý ra sao?". Câu trả lời trơn tru cho những câu này ít nhất cũng giúp bạn cảm thấy mình như một thám tử danh giá giữa thế giới mùi thơm của hương liệu trà sữa.
Tiếp theo đó, hãy thay thế tư duy tiêu cực bằng những suy nghĩ giải thoát hơn kiểu như, "Ừ thì mọi thứ đang khó khăn, nhưng mốc sau sẽ rực rỡ hơn". Bởi nếu bạn tự nhủ rằng "Tôi mà thất bại vụ này thì đúng rồi!", thì phải sống sao với nghĩa trang tư tưởng tiêu cực kia…
Thiền định và chánh niệm – không, chúng không phải là động từ xa hoa cho người thích sống chậm, mà thực ra là chánh niệm và thiền định có thể giúp bạn hóa giải những nút thắt nhỏ nhặt. Hít sâu, thở đều và biết đâu bạn sẽ tìm được nguyên nhân của tất cả từ một trái mít! Đặc biệt, luyện tập tư duy lạc quan sẽ thấy bạn không chỉ sống sót mà còn cười vang trên diễn đàn cuộc đời. Vậy nên mở ngay sổ tay và viết xuống những điều tốt đẹp mỗi ngày – như câu "trời hôm nay nhiều mây cực yò!" (đọc nhanh sẽ vui). Đó là một cách rất "oppa" để cảm thấy thế giới này không bao giờ quay lưng.
Thỉnh thoảng, nếu cảm thấy mình cần một ánh sáng đi kèm hướng dẫn viên, hãy tham khảo thêm chuyên gia tâm lý. Trị liệu nhận thức-hành vi (CBT) có thể giúp bạn làm bạn với não, cứ như khi bạn tạo tài khoản mới từ đống email cũ!
Rồi sao? Hãy xây dựng những mối quan hệ lành mạnh xung quanh mình. Những người bạn, gia đình, tất cả đều giống như mạng lưới bảo hiểm giúp bạn cảm thấy không cô đơn khi bỗng dưng trở thành đạo diễn bộ phim tâm lý châu Mỹ Latin về đời mình. Thực hành tự chăm sóc bản thân thì khỏi phải nói rồi. Không ăn tối với mì ăn liền hứa người khác, không chỉ vì ai đó đang tự chăm sóc bản thân ngoài kia.
Tránh xa thực tại nào, hãy bắt đầu thiết lập và duy trì thói quen, biết đâu não bạn sẽ thuộc "bản đồ" mới này, thay vì lặp lại lối mòn như vòng lặp ngày thứ Tư với bài miến rang!
Tác động xã hội của tâm lý méo mó: Khi cộng đồng cùng... "úp bô"
Theo bạn, cảm giác như thế nào khi thấy cả một cộng đồng cùng "úp bô" lên đầu mình? Hơi hoảng đúng không? Nhưng thực tế thì tâm lý méo mó trong xã hội có khả năng "úp" toàn cộng đồng mà chẳng cần báo trước. Đôi khi, chúng ta thấy người ta cứ lao theo những tin đồn thất thiệt như nàng dâu theo chú rể trong đám cưới mà không cần biết chú rể có mùi cỏ cháy hay không!
Đầu tiên, hãy nói về tăng trưởng của thông tin sai lệch. Có chuyện, một lần, ai đó tung tin đồn là uống nước ép bưởi sẽ làm bạn mọc tóc dày hơn mà chẳng cần mọc lông phụ hoặc hóa thành nàng tiên tóc dài trong truyện cổ tích. Thế là một loạt người đã lao vào vườn bưởi không thương tiếc mà không thèm kiểm chứng gì cả. Thật sự là tôi không biết nên khóc hay nên cười nữa…
Tiếp đó, tâm lý méo mó phân cực và xung đột cũng như buổi họp gia đình khi bàn việc chia tài sản - người thì nghiêng về phía này, kẻ lại nghiêng về phía kia, khiến cho gia đình "rạn nứt tình thân", và chuyện không biết nên "khóc hay cười" là điều dễ hiểu. Những quan điểm cực đoan đôi khi lại chất thêm dầu vào lửa, thúc đẩy mâu thuẫn và làm cho cộng đồng khó lòng đoàn kết được.
Hiệu ứng bầy đàn cũng như hiện tượng đi theo idol. Bạn có bao giờ nhận tin nhắn rác kêu gọi cùng ủng hộ một sản phẩm "thần thánh" mới ra lò chưa? Đôi khi, dù biết là sai, chúng ta vẫn chạy theo như một chú cừu ngoan ngoãn, chẳng buồn nghi ngờ.
Cùng với đó, sự kỳ thị và loại trừ khác biệt lại dễ dàng mọc rễ bén chặt trong xã hội. Chỉ cần người ta nghe ai đó hơi "khác người" một chút, là đủ để biến họ thành chủ đề bàn tán, xa cách, chẳng khác nào của hàng hạ giá!
Khi nhắc đến giảm niềm tin vào thể chế, hãy tưởng tượng cảm giác khi ai đó liên tục tung tin chính phủ đang "úp bô" lên người dân mà quên mất cái áo mưa che đầu. Dần dần, niềm tin cạn dần, và hợp tác cũng theo đó mà giảm sút, diễn ra cái cảnh "người đòi cũ, áo mà mới" không còn gì là xa lạ.
Ngoài ra, tâm lý méo mó cũng có thể tăng cường bạo lực và tội phạm. Những biểu hiện cực đoan, tất cả đều đẩy chúng ta tới sự hỗn loạn. Nếu có ai từng xem "Trò chơi vương quyền", chắc chắn hiểu rõ cảm giác này. Đôi khi, ta tưởng mình đang là nhân vật chính, nhưng hóa ra lại chỉ là một phần của "đám đông thờ ơ" trong khung cảnh bạo hành.
Sự suy yếu giá trị đạo đức đôi khi diễn ra âm thầm, khiến người ta dễ bề lơ là trách nhiệm của mình với người khác. Giá trị xã hội chuyển dần từ hệ quy chiếu "tình thương" sang hệ quy chiếu "ít tình, nhiều tiền", lúc đó bạn chỉ còn biết ngồi nhìn và thở dài "ủa gì kỳ vậy trời?"
Cuối cùng, tác động kinh tế từ tình trạng tâm lý không ổn định cũng không thể coi nhẹ. Khi lòng tin vào hành vi giao dịch bị ảnh hưởng, một ly trà sữa không còn đơn thuần là thứ nước ngọt yêu thích nữa, mà trở thành biểu tượng của tội lỗi... đúng nghĩa! Trong bối cảnh này, việc nâng cao khả năng phân tích và tư duy phản biện là cực kỳ quan trọng. Đó là cách để mỗi chúng ta có thể phân biệt được đâu là thật, đâu là bia, và đâu là đình công không giờ nghỉ.
