Tâm lý và tâm thần khác nhau như thế nào: Định nghĩa và cách tiếp cận
Bạn đã bao giờ gặp phải tình huống 'bị úp bô chưa kịp phanh' khi nghe ai đó bàn luận về sự khác biệt giữa tâm lý và tâm thần chưa? Nghe thì tưởng chừng giống nhau, nhưng không hề nha, Ủa gì kỳ vậy trời? Tâm lý và tâm thần thực sự là hai lĩnh vực hoàn toàn khác nhau, giống như bánh mì và bánh mì que, nhìn cùng nguyên liệu nhưng bản chất khác hoàn toàn!
Tâm lý chính là nghệ thuật 'tám chuyện' mà không cần trà, khi các nhà tâm lý dùng các liệu pháp tâm lý để vén màn bí mật tâm hồn bạn. Được đào tạo hàng loạt kỹ năng cần thiết, nhà tâm lý học sẽ là người bạn thất lạc của cảm xúc, cùng bạn dạo qua mê cung hành vi và suy nghĩ, giúp bạn tìm ra ánh sáng cuối đường hầm (không phải để lái xe đâu nha!).
Hãy thử tưởng tượng: Bạn vừa trải qua một tuần đầy drama, chỉ muốn gào thét “Trời ơi, sao tôi khổ thế này?”. Vậy thì các liệu pháp tâm lý, như trị liệu nhóm hay âm nhạc, sẽ như một chiếc ô tô cũ, nhưng đáng tin cậy, đưa bạn qua mê cung cảm xúc đó mà không cần phải 'dùng đến xăng dầu hóa học' (thuốc men) nhé!
Ngược lại, tâm thần là câu chuyện hoàn toàn khác, kiểu như nghĩ rằng mình là diễn viên chính trong một bộ phim nhưng lại không biết mình đã nhập vai từ bao giờ vậy. Lĩnh vực này đặc biệt tập trung vào những rối loạn tinh thần nghiêm trọng hơn, như trầm cảm nặng hay rối loạn lưỡng cực, mà ở đó chỉ điều trị tâm lý không thôi là 'không ăn thua'. Đội quân áo trắng mang tên bác sĩ tâm thần sẽ đến để phẩm đoán và kê đơn, sử dụng cả liệu pháp lẫn thuốc men để giúp bạn 'chạy show' cho thật chuyên nghiệp.
Không ai muốn bị cuốn vào cơn bão tâm thần, nhưng nếu có, bạn hoàn toàn không cô đơn vì đã có bác sĩ tâm thần bên cạnh! Nghĩ đơn giản thôi, khi bạn đau bụng vì ăn quá nhiều pizza, tâm lý như mảnh giấy ghi chế độ ăn sau này, còn tâm thần là thuốc giảm đau cho cơn đau dạ dày kịp 'thôi việc'.
Dĩ nhiên, sẽ có nhiều tình huống cần đến cả hai 'phương tiện' trên cùng một lúc. Đó là cách mà các chuyên gia tâm lý và bác sĩ tâm thần tay trong tay phối hợp, để những chiếc bánh xe cảm xúc của bạn lăn đều đặn mà không bị tra tấn bất ngờ. Như câu chuyện tình yêu giữa hai nhân vật chính trong bộ phim bạn yêu thích, họ làm việc cùng nhau để bạn có một hành trình sức khỏe tinh thần an toàn và hạnh phúc hơn!
Vậy đấy, “tâm lý” và “tâm thần” không chỉ là những từ ngữ chơi xỏ tâm trạng của bạn. Làm ơn đừng nhầm lẫn khi lần tới ai đó hỏi bạn về chúng nhé, vì cả hai đều có vai trò đặc biệt trong việc bảo vệ hộp đen thần kinh của bạn. Rồi bạn sẽ thấy, lắc đầu không hiểu sao mình lại không biết điều này sớm hơn. Thật sự là tôi không biết nên khóc hay nên cười nữa…
Tâm lý và tâm thần khác nhau như thế nào: Các chuyên gia và phương pháp điều trị
Trước tiên phải nói rằng, nếu bạn từng bị “úp bô” mà không kịp phanh, có lẽ bạn đã có chút trải nghiệm về “tâm lý bất ổn”! Nhưng đừng nhầm lẫn tâm lý với tâm thần nhé – dù nghe tên có vẻ gần gũi, nhưng thực ra chúng là hai vũ trụ hoàn toàn khác biệt trong thế giới sức khỏe tinh thần.
Nào, hãy bắt đầu với tâm lý học nhé. Đây là ngành học tập trung vào việc nghiên cứu hành vi, cảm xúc và suy nghĩ. Bạn có nhớ lần cuối cùng khi bạn nổi giận vì cái xe máy bỗng dưng chết máy giữa đường không? Hành động đập tay mạnh vào tay lái của bạn đó, chính là một ví dụ điển hình của phản ứng hành vi mà các nhà tâm lý học quan tâm. Họ không kê đơn thuốc, thay vào đó, họ dùng liệu pháp trò chuyện để giúp bạn hiểu và điều chỉnh cảm xúc của mình. Nghề của họ chính là ngồi nghe bạn trút bầu tâm sự về ông sếp khó tính, rồi giúp bạn tìm ra chiến lược đối phó mà không cần dùng đến “hormone cho nắm đấm”.
Trái ngược với tâm lý, tâm thần học lại là lĩnh vực thuộc y khoa – nghe cái là biết ngay có thuốc men rồi! Bác sĩ tâm thần là những người đã trải qua quá trình đào tạo khắc nghiệt tới mức chắc chắn ít nhất một lần học đến muốn “quăng sách ra ngoài”. Công việc của họ chủ yếu là chẩn đoán và điều trị những rối loạn sức khỏe tinh thần nghiêm trọng như trầm cảm nặng, lo âu kéo dài hay đa nhân cách. Nếu bạn từng rơi vào tình trạng ngày nào cũng thấy “cuộc đời này chỉ toàn màu xám” cứ kéo dài cả năm trời, có lẽ bạn sẽ cần tìm đến vị bác sĩ tâm thần này đấy.
Vậy chính xác làm sao để phân biệt khi nào cần đến nhà tâm lý, khi nào cần bác sĩ tâm thần? Nghĩ đơn giản thế này: nếu bạn “bị đời vả” mà vẫn còn đủ sức để cà khịa lại, thì hãy gặp nhà tâm lý. Nhưng nếu mọi thứ xung quanh đều biến thành một bể khổ và bạn dần mất niềm tin vào chiếc giỏ hoa sen của cuộc đời, hãy tìm bác sĩ tâm thần và họ sẽ dùng “dược liệu phép thuật” để giúp bạn tìm lại chút niềm vui đời sống.
Tóm lại, hai nghề này có mục tiêu khác nhau, nhưng lại bổ sung cho nhau rất tốt. Nếu nhà tâm lý “vắng mặt”, bác sĩ tâm thần có thể sử dụng nhạc cụ của mình để xoa dịu những bản nhạc buồn trong đầu bạn. Còn nếu bác sĩ tâm thần “đi ăn trưa”, nhà tâm lý vẫn có khả năng hát chay không cần nhạc để bạn có thể cười vỡ bụng vì một câu chuyện cà khịa từ đâu đó không rõ nguồn gốc.
Cả hai đều quan trọng trong việc chăm sóc sức khỏe tinh thần. Đừng quên rằng “tinh thần khỏe mạnh trong cơ thể cường tráng”, quay trở lại lối sống vui tươi mỗi ngày là điều mà mọi chuyên gia sức khỏe đều hi vọng bạn hướng tới, bất kể bạn cần tới ai để thực hiện hành trình đó.
Tâm lý và tâm thần khác nhau như thế nào: Tác động đến cá nhân và xã hội
Chào mừng bạn đến với hành trình khám phá sự khác biệt giữa tâm lý và tâm thần, hai khái niệm mà ai cũng nghe nhưng không phải ai cũng hiểu rõ, kể cả bác Google còn hơi bí. Đây không phải là cuộc chiến giữa "não trái" và "não phải" đâu nhé, mà là một cuộc hành trình vào sâu thẳm... của trí óc.
Bạn đã bao giờ tự hỏi tại sao hôm nay tâm trạng của mình giống như chiếc khiên chắn bão, nhưng ngày mai lại giống như bị dính "úp bô" chưa kịp phanh chưa? Xin thưa, đó là do 'tâm lý' đấy. Tâm lý là tất tần tật những gì liên quan đến hành vi, cảm xúc, suy nghĩ mà chúng ta hay gọi vui là "game over" của đầu óc.
Thế nhưng, đôi khi, cảm xúc và suy nghĩ của bạn lại "rớt não" theo kiểu nghiêm trọng hơn, như trầm cảm mặn mà, lo âu đậm đà, thì lúc này đã thuộc phạm trù khoa học hơn: tâm thần. Các rối loạn tâm thần cần có bác sĩ tâm thần can thiệp, với cả hiệu thuốc không biên giới.
Trong lĩnh vực tâm lý, các bác sĩ gọi là nhà tâm lý học sẽ nhảy vào giúp bạn "reset" suy nghĩ và cảm xúc mà không cần dùng thuốc. Những phương pháp này cũng giống như thay đổi mật khẩu Wi-Fi thôi, quan trọng là nhớ thanh tẩy "máy chủ" đầu óc một cách thường xuyên.
Nhìn qua một cách vui vẻ hơn, liệu pháp tâm lý chính là cách giúp bạn chơi "Axie Infinity" của cuộc sống sao cho sảng khoái nhất, không bug, không lag. Nhưng nếu gặp lỗi nặng quá thì bác sĩ tâm thần là bạn đồng hành chơi "admin quyền lực" để xử lý mọi thứ, từ kê đơn thuốc đến thao tác thần sầu giúp bạn "khởi động" lại cực nhanh.
Về tác động đến cá nhân, vấn đề tâm lý có vẻ như thường xuyên ghé thăm như thể "chú hàng xóm không mời mà đến", ví dụ như mất ngủ vì "bên kia xinê đang chiếu phim hay quá" hay cứ muốn thay đổi avatar liên tục chỉ vì... chán ký tự cũ. Nhưng nhiều khi, "chán" chuyển sang "nghiêm trọng hơn", những ám ảnh hay trầm cảm lâu dài hơn thì tốt hơn hết là xin guồng quay của đời nghỉ phép để xử lý "lỗi" kia bằng y khoa.
Tác động đến xã hội cũng rất "ảo diệu", vì sức khỏe tâm lý kém không chỉ ảnh hưởng đến bạn mà còn đến môi trường xung quanh, giống như không khí ô nhiễm khiến tất cả cùng hít thở khó khăn. Khi trạng thái tâm thần không ổn định, nó có thể trở thành "bom nổ chậm" đối với hệ thống y tế lẫn cộng đồng lớn hơn.
Vậy nói cho dễ hiểu, nếu một ngày nào đó, bạn cảm thấy không thể cười dù xem hết TikTok mới nhất, thay vì chỉ ngồi một chỗ và nghĩ "quê độ", hãy tìm đến sự giúp đỡ của chuyên viên tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần. Vì đời không chỉ có mỗi 'úp bô', mà còn cần đúng người lắng nghe và giúp đỡ!
Tâm lý và tâm thần khác nhau như thế nào: Các khái niệm liên quan và sự hiểu biết sâu hơn
Khi nói đến sự khác biệt giữa tâm lý và tâm thần, hãy tưởng tượng bạn đang đứng giữa buổi dạ tiệc, một tay cầm ly cocktail, còn một tay... giữ chắc chiếc bô đời còn chưa kịp úp. Tâm lý là như làn gió nhẹ nhàng vờn qua tâm hồn, lắng nghe những cảm xúc ẩn sâu và can thiệp mà khỏi cần thuốc. Trong khi đó, tâm thần xuất hiện với chiếc áo blouse trắng, nghiêm nghị hơn một chút, vì nó thường đi kèm với các ca bệnh nặng cần đến sự trợ giúp của thuốc men và bác sĩ chuyên ngành.
Về cơ bản, tâm lý học tập trung vào việc nghiên cứu và tìm hiểu hành vi, cảm xúc và suy nghĩ con người mà không cần kê đơn. Nó giống như khi bạn gặp một người lạ mặt ngồi đối diện và chỉ cần nhìn qua nét mặt để đoán được hôm nay họ vui hay buồn, yêu đời hay thất tình. Trong khi đó, tâm thần học lại là một lĩnh vực thuộc về y khoa, chuyên về việc chẩn đoán và điều trị các vấn đề nặng nề hơn như trầm cảm, tâm thần phân liệt – những vấn đề mà chút hành vi thôi là không đủ để giải quyết.
Ví dụ, mỗi lần cảm thấy như muốn 'ném gạch' vào công việc nhưng không biết lý do, có thể bạn chỉ cần một buổi trị liệu tâm lý để 'giải phóng cảm xúc bị dồn nén'. Nhưng nếu một ngày đẹp trời, bạn quyết định biến công ty thành đấu trường cổ đại và thấy mình đang phi bút như là vũ khí, thì có lẽ đã đến lúc cần y sĩ tâm thần rồi!
Vậy làm sao mà phân biệt giữa hai lĩnh vực này mà không cần gửi giấy mời cho bác sĩ lẫn nhà tâm lý? Đó chính là sự khác biệt trong đào tạo: nhà tâm lý học thường bắt đầu từ các khoa tâm lý tại trường đại học, còn bác sĩ tâm thần thường 'mài mông' trên ghế trường y. Điều này cũng ảnh hưởng đến phương pháp điều trị mà họ đưa ra. Nhà tâm lý có thể cùng bạn 'nói chuyện tâm tình', giúp bạn tự nhận ra vấn đề, trong khi bác sĩ tâm thần có thể cần kết hợp cả thuốc men để giải quyết các rối loạn cấp độ cao hơn.
Có mối liên hệ mật thiết giữa hai lĩnh vực này. Nhà tâm lý có thể đưa ra gợi ý gửi bạn sang cho bác sĩ tâm thần nếu cảm nhận rằng vấn đề của bạn cần điều trị y khoa. Hai bên thường phối hợp 'kề vai sát cánh', để đảm bảo tình trạng sức khỏe tinh thần của bạn không rơi vào trạng thái 'nhảy cầu tuyệt mệnh' mà không có ai giữ thang dây.
Nhìn chung, dù là tâm lý hay tâm thần, chúng ta đều có thể rút ra một điều: đừng xem nhẹ sức khỏe tinh thần của mình. Đôi khi những cuộc trò chuyện với bạn bè cũng giống như một liệu pháp tâm lý không công nhưng đầy chất lượng. Vì vậy, khi bạn cảm thấy bị 'úp bô', hãy nhớ rằng hiểu rõ sự khác biệt giữa tâm lý và tâm thần sẽ giúp bạn 'chen ngang' chiếc bô đó và tìm kiếm đúng chuyên gia để hỗ trợ kịp thời.
Trong lúc chờ đợi, nếu tài chính của bạn đang bị rối loạn hơn cả tâm lý, bạn có thể tham khảo lời khuyên tài chính cho nhà quản trị của Biupbo để cuộc sống bớt phần hoảng loạn.
