Mối quan hệ giữa tâm lý xã hội và hệ tư tưởng và hành vi cá nhân
Bạn có bao giờ tự hỏi tại sao đôi khi mình mâu thuẫn đến mức không hiểu nổi bản thân? Lúc thì mình không biết nên cười hay khóc, lúc thì chắc chắn hơn cả cái gì chắc nhất, rồi đùng một cái lại còn mơ hồ hơn cả tương lai ngày mai? Ủa sao vậy nè?! Mời bạn ngồi xuống, uống một ly trà (hoặc cà phê, hay nước lọc cũng được) để cùng buôn chuyện về mối quan hệ rắc rối đa chiều giữa tâm lý xã hội, hệ tư tưởng và hành vi cá nhân nhé!
Khi tâm lý xã hội 'bẻ lái' hành vi
Nếu bạn từng bị ngượng chín mặt khi tỏ ra nhiệt tình câu 'thả thính' trong lớp chỉ vì nhóm bạn ngồi kế bên cười khúc khích, bạn đã bị tâm lý xã hội 'úp bô' chưa kịp phanh. Thế giới quanh ta, vừa thực vừa tưởng tượng, tỏa sáng như ngàn ngôi sao chỉ chờ cơ hội để ảnh hưởng cách chúng ta nghĩ, cách chúng ta cảm và cách chúng ta hành động. Nhóm bạn cà khịa nhau vì 'con gái mắt xăm-tô kê mà ngoan hiền như giáo viên mầm non', chính là một dạng ảnh hưởng. Thật sự là tôi không biết nên khóc hay cười nữa…
Hệ tư tưởng - Da xanh của sự tồn tại
Nếu nói tâm lý xã hội là bão tố ngoài trời, thì hệ tư tưởng lại là vị cứu tinh lý tưởng. Bạn có bao giờ tự hỏi tại sao mình lại đeo kính râm cả đêm mới chịu ra đường vì sợ 'hay ai đòi nợ'? Chính hệ tư tưởng này, tập hợp niềm tin và giá trị bạn tạo ra hoặc 'sưu tập' từ bé, sẽ giúp bạn nhìn thế giới đẹp hơn (hoặc xám màu hơn, tùy thuộc vào số nợ). Ta cứ gọi tương tác hệ tư tưởng giống như cái 'filter' trong ảnh profile của bạn. Nó cung cấp mọi khung nhận thức giúp chúng ta tự giải thích và đánh giá thế giới quanh mình, tự hỏi tại sao mình vẫn có ý định tổ chức một cuộc biểu tình chống 'giờ làm việc' mỗi thứ thứ hai.
Khi hành vi cá nhân 'ngả nghiêng'...
Combo tâm lý xã hội và hệ tư tưởng là lý do chúng ta thỉnh thoảng lại tụ tập lập hội 'phản đối thầy giáo phạt hoa tay' hay âm thầm góp gạch xây 'dưa lê tầng mái' chỉ vì con bạn học giỏi quá. Tâm lý xã hội là bệ phóng, hệ tư tưởng lại là sức đẩy, và hành vi cá nhân là... ahihi, không có phanh mà cũng chẳng cần phanh nữa! Những chuẩn mực xã hội (thật hoặc ảo) và vai trò xã hội, cũng như thông điệp từ gia đình và truyền thông đóng vai trò lớn trong cách chúng ta hành xử ấy mà.
Ở chốn 'hành lang' nơi minh họa hài hước không thua gì mấy trang mạng xã hội, hãy bỏ qua một bên những lần 'quê độ'. Cỡ như một phụ huynh bảo con học có trường có lớp là tốt lắm rồi, nhưng một hôm đẹp trời tự dưng 'trúng gió xã hội' mở bài diễn văn khi nghe bạn nhỏ bày tỏ muốn làm ca sĩ cover nhạc 'trending' trên Tóp Tóp.
Sự cộng hưởng từ tương tác
Nếu còn nhớ đến bài học từ Shakespeare – "Thế giới là một sân khấu", hệ tư tưởng thường được hình thành dọc theo quá trình cuộc sống ấy đấy. Những giá trị và niềm tin không phải trời cho, mà chúng đi cùng chúng ta từ cái vỗ vai khuyến khích của một người xa lạ tới một cái 'like' hay 'share' từ bạn Facebook. Còn với tâm lý xã hội – đó lại là cách chúng ta hiểu và vận dụng những hệ tư tưởng đó qua hành động cụ thể; khi mà những quyết định đầy thử thách mâu thuẫn giữa việc thỏa mãn bản thân hay giữ cho nguyên tắc không bị bẻ cong.
Kết lại, thật lòng mà nói, tương tác mạnh mẽ giữa tâm lý xã hội, hệ tư tưởng và hành vi cá nhân thật ra cũng là sự thật không quá khó chịu của cuộc sống. Nó phức tạp nhưng cũng là cái 'hay ho' khi nhìn lại, giúp lý giải cách chúng ta 'ngồi đồng' cả ngày chỉ vì chán đời, hay 'cho tí drama lên mạng' mỗi khi đời thiếu ý nghĩa. Bạn có thể đọc thêm về cách mà tâm lý xã hội và hệ tư tưởng tác động tới quyết định tài chính để thấy mọi chuyện thú vị hơn. Thật sự là, nếu có 'úp bô' thì cũng chỉ để thấy cuộc đời này sốc không đỡ nổi, lại tràn ngập những góc nhìn sâu cay những lúc cần.
Tâm lý xã hội và hệ tư tưởng là yếu tố định hình văn hóa cộng đồng
Bạn có bao giờ tự hỏi tại sao người ta lại cứ khăng khăng tin tưởng vào một điều gì đó, mặc dù nó khá... không thực tế? Hãy cùng lắc đầu cười ngán ngẩm và nhìn nhận về cách mà tâm lý xã hội và hệ tư tưởng đường hoàng sắp xếp đời sống chúng ta như một... món salad trộn lộn xộn đầy sắc màu nhé!
Tâm lý xã hội: Đây chính là chiếc kính vạn hoa mà qua đó chúng ta nhìn thấy xã hội và... chính bản thân mình. Nào là bạn có thấy mình lúc nào cũng bị những người khác 'bán hành' chỉ vì ý kiến của họ không? Hay bạn có thấy sự hiện diện của người khác làm bạn hơi... ảo? Cứ như mọi ánh mắt đang đổ dồn vào bạn khi bạn không biết là nên gõ đầu mình hay bỏ chạy? Đúng vậy, các suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của mình đều chơi trò 'bịt mắt bắt dê' mỗi khi người khác xuất hiện.
Trong xã hội, mọi chuyện đâu chỉ đơn giản là thích làm gì thì làm, vì bạn biết đấy, còn có 'luật bất thành văn' chi phối cách chúng ta tương tác như mô thức hành vi mà ông bà ta từ đời xưa truyền lại. Ví dụ khi ăn phở, bạn không quên gắp rau sống phải không? Hay khi đi chơi với 'crush', bạn đã bao giờ đo xem tim mình đập nhanh bao nhiêu nhịp chưa?
Hệ tư tưởng: Và đến đây, chắc chắn không thể không nhắc đến hệ tư tưởng, như một bộ khung dạy chúng ta về niềm tin và giá trị trong cuộc sống. Dù là đang cà khịa chính trị hay lan man với triết học mỗi đêm trước khi đi ngủ, chúng ta vẫn bị dẫn dắt bởi một mình một ý tưởng về cách xã hội nên hoạt động. Nhưng, thử nghĩ xem, nếu bạn có thể tuỳ ý điều chỉnh mọi 'luật bất thành văn' thì câu chuyện có vẻ như sẽ bớt tẻ nhạt hơn.
Hệ tư tưởng đã vẽ ra những thứ như luật pháp và các quy tắc xã hội chẳng hạn, và đồng thời cho chúng ta thấy rằng đôi khi 'sự thật phũ phàng' nhất chính là bạn không thể tránh khỏi việc... phá luật! Ở Việt Nam, bạn thấy điều này thể hiện rõ ràng từ cách thức chúng ta tự hào 'thương nhái' những bản thiết kế nhất định cho đến cách chúng ta nghiễm nhiên cười xòa trước những bất công nhỏ nhặt.
Ảnh hưởng tới văn hóa cộng đồng: Khi kết hợp cả hai yếu tố này, ta chứng kiến một bức tranh cộng đồng đầy màu sắc, nơi những thay đổi tưởng chừng như vô hại lại có thể tạo nên sự bùng nổ thực sự. Chẳng hạn, một xu hướng mới đổ bộ và trước khi bạn kịp nhận ra, ai ai cũng đã nhảy vào 'phá đảo thế giới ảo' như thể đó là điều đương nhiên. Nhờ đó, sự đa dạng văn hóa được lan tỏa, nhưng đồng thời, đòi hỏi mỗi người trong ta phải khéo léo ứng xử để tránh những xung đột không đáng có.
Có đừng quên rằng, với sức mạnh của một cộng đồng đoàn kết quanh một tư tưởng chung, bất kỳ lo ngại nào cũng sẽ bị thay thế bởi sự sáng tạo và tiến bộ. Và khi bị 'úp bô', hãy nhớ rằng đang ở đâu đó, luôn có người chia sẻ cùng bạn nỗi lòng bị đời chơi xỏ và đồng cảm với những khía cạnh hài hước của cuộc sống. Đọc bài viết này, ít nhất bạn đã cùng tôi, người viết cũng đã trải qua những lần bị 'bùi ngùi' như thế, cười lên nhé bạn ơi!
Tác động của tâm lý xã hội và hệ tư tưởng đến chính sách công
Ủa, ai bảo chính sách công chỉ khô khan và nghiêm túc nhỉ? Thú thật, đằng sau những văn bản dài loằng ngoằng và những cuộc họp hành chính là một social drama có một không hai! Để mà hiểu hết được tác động của yếu tố tâm lý xã hội và hệ tư tưởng lên chính sách công, mình cũng mất kha khá thời gian để "thấm". Nhưng không sao, giờ mình sẽ kể lại cho các bạn nghe một cách dễ nuốt nhất có thể.
Trước tiên, nói một chút về tâm lý xã hội. Bạn có nhớ vụ "khẩu trang trong mùa dịch" không? Rõ ràng lúc ấy chúng ta không chỉ chiến đấu với virus, mà còn với cả những... truyền thuyết dân gian "không đeo khẩu trang là không yêu nước". Sức mạnh của nhận thức xã hội là đây! Chính sách về việc đeo khẩu trang và thực hiện giãn cách xã hội đã bắt nguồn từ nhận thức và ưu tiên của công chúng. Khi một vấn đề trở thành ưu tiên, nhà nước phải lập tức điều chỉnh chính sách để và nhớ "theo không kịp thời".
Rồi hành vi bầy đàn cũng có thể dẫn dắt không ít chính sách công, nha. Cả làng cả xóm đồn rằng "trượt đại học là thất bại của cuộc đời", thế là phải có thêm chính sách cải tổ giáo dục để giải đáp tinh thần học tập của học sinh. Thiệt, nhiều khi xã hội chúng ta vận hành bởi thị hiếu của số đông theo cách "khoa học" đến khó đỡ!
Chuyển qua hệ tư tưởng... À, đây là nơi mà các chính khách trổ tài biện luận. Mình vừa nghĩ ra rồi! Bạn có từng thấy một cuộc tranh luận chính trị mà bên nào cũng hăng hái với "lý tưởng" của mình chưa? Thực ra, chính sách công cũng từ đây mà nảy sinh. Chính phủ tả, hữu cãi nhau nảy lửa về cắt giảm phúc lợi hay tăng thu nhập cơ bản. Thế mới thấy, tư tưởng chính trị ảnh hưởng ghê gớm đến cách thức mà chính sách được viết ra và thông qua. Cơ hội để chứng kiến "trận đấu tư tưởng" giữa các bên là một điều thú vị giữa cái nề nếp công quyền này!
Đôi khi, bất ngờ nhất là giá trị văn hóa và đạo đức đã lôi kéo chính sách quay như chong chóng. Những giá trị truyền thống, tín ngưỡng tôn giáo có thể làm cho một chính sách bảo vệ quyền con người trở nên gay go hơn bao giờ hết. Thử nghĩ, ở những vùng mà tôn trọng cha mẹ là tối thượng, việc điều chỉnh luật hôn nhân và gia đình cũng khó bề thông qua nếu không cẩn trọng.
Chính sách công, dù tưởng như xa hoa, chính trị xa lạ, thực ra không bao giờ đứng yên mà luôn bị dao động bởi những "cơn gió" từ tâm lý xã hội và hệ tư tưởng. Mà như thế, mỗi chính sách mới có khả năng thành công khi nó đủ linh hoạt để thích nghi với những thay đổi nhanh chóng của cả tinh thần xã hội lẫn niềm tin tư tưởng. Vậy mới nói, khi "bị úp bô" bởi những điều lớn lao ấy, bạn đã bao giờ ngẫm lại, rằng chúng ta chính là phần tử không thể thiếu trong tiến trình đó không nhỉ?
Phân tích tâm lý xã hội và hệ tư tưởng trong bối cảnh toàn cầu hóa
Toàn cầu hóa, một cái tên nghe rất là gì và này nọ, đã làm dậy sóng khắp nơi trên thế giới. Khỏi phải bàn, từ thành thị tới nông thôn, cả người trẻ lẫn người già đều bị ảnh hưởng bởi sự xâm nhập của nó. Giờ thì bạn không chỉ có thể ăn sushi ngay tại Việt Nam mà còn bị người Nhật 'úp bô' khi bạn dám nghĩ mình thành thạo về văn hóa Nhật chỉ vì đọc manga hay xem anime. Thực sự là tôi không biết nên khóc hay nên cười nữa…
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, tâm lý xã hội trở nên rối như canh hẹ. Sự đa văn hóa và sự dung hợp văn hóa là hai yếu tố làm thay đổi đáng kể cách chúng ta nhìn nhận và tương tác với thế giới. Tưởng tượng bạn đang sống ngon lành trong một cộng đồng với phong tục tập quán riêng. Đùng một cái, văn hóa phương Tây đến và bạn chứng kiến người ta mở tiệc hóa trang Halloween hay thậm chí là Black Friday, khi mà lễ hội đã trở thành lễ hội chi tiêu điên cuồng. Lúc ấy, Identity Crisis, hay nói nôm na là khủng hoảng bản sắc, tràn về như con lũ khi bạn cảm thấy lạc lõng giữa hai nền văn hóa.
Rồi còn cái gì nữa? À, kỳ vọng và áp lực toàn cầu. Thật sự là bị úp bô chưa kịp phanh! Bạn từ chối khoe cuộc sống 'on top' trên Instagram là bị 'out trend' ngay. Áp lực từ sự cạnh tranh toàn cầu và tiêu chuẩn sống cao ngất là thứ mà nhiều người trẻ phải đối mặt hàng ngày, bất luận họ có muốn hay không. Nhìn hàng xóm du học, rồi quay lại nước phát triển sự nghiệp ngon lành, bạn tự hỏi: 'Ủa gì kỳ vậy trời? Mình giống như là mình đang dậm chân tại chỗ.'
Trong khi đó, hệ tư tưởng đang đua nhau thay đổi để làm nền cho bức tranh toàn cầu hóa. Điển hình, chủ nghĩa tư bản toàn cầu đã trở thành bậc thầy tùy biến với thị trường tự do. Nghe thì phức tạp và 'thâm sâu' vậy thôi, nhưng thực ra nó giống như một bữa tiệc mà nếu bạn không cẩn thận có thể bị ai đó ôm luôn phần bánh. Và rồi, chủ nghĩa dân tộc lại trỗi dậy như một phản ánh tự nhiên, 'khoanh tay' bảo vệ các giá trị truyền thống, ít nhất là trong lòng những ai vẫn còn thiết tha với cội nguồn.
Cuối cùng, không thể không nói tới chủ nghĩa dân chủ và nhân quyền. Quá trình toàn cầu hóa kéo theo những phong trào đấu tranh cho quyền tự do và đấu tranh rất mạnh mẽ. Tuy nhiên, giữ cân bằng giữa chủ nghĩa dân chủ và áp lực thực tế như ngồi trên hai chiếc ghế cần, cái nào cũng quý mà khó khéo léo.
Tóm lại, toàn cầu hóa đã giữ đúng lời hứa về biến đổi nhưng kèm cả thử thách cho cả tâm lý xã hội và hệ tư tưởng. Vậy nên, người trẻ ơi, hãy linh hoạt như loài lươn đang bơi trong cơn bão. Sự linh hoạt và sáng tạo, kết hợp với một chút khôn khéo, chính là chìa khóa giúp bạn tồn tại và phát triển trong thế giới 'nghìn văn hóa, triệu tư tưởng' này.
