Hiệu ứng tâm lý Westerners và động lực nội tại
Chào các bạn, hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau "zoom in" vào một hiện tượng tâm lý khá là thú vị có thể khiến niềm vui tìm thấy bạc tỷ của bạn tắt lụi nhanh như tốc độ cập nhật giá điện thoại mới. Đó chính là hiệu ứng tâm lý Westerners - một thuật ngữ không phổ biến nhưng lại giấu mình dưới hình thức rất "trendy" trên TikTok.
Nào, bây giờ thử tưởng tượng bạn đang chơi một trò chơi cực kỳ vui vì bị kích thích bởi niềm đam mê không lối thoát. Trò "nấu cháo điện thoại với hội bạn thân" chẳng hạn, nhưng đùng một cái, ông hàng xóm hứa sẽ trả tiền cho mỗi cuộc gọi bạn thực hiện, vậy thì rất có thể, vì hiệu ứng Westerners, bỗng dưng việc gọi điện lại trở thành công việc nhàm chán như việc xem quảng cáo khi đang xem một bộ phim hay.
Điều mà hiệu ứng Westerners muốn nói nhỏ vào tai bạn là khi chúng ta nhận quá nhiều phần thưởng bên ngoài như tiền bạc, quà tặng, hay thậm chí chỉ là sự công nhận từ những người bạn mới kết bạn trên mạng xã hội, động lực nội tại (tức cái lý do mà ban đầu bạn làm chỉ vì bạn cảm thấy vui) sẽ bị gom vô cái giỏ "vật chất hoá" rồi bị nhanh chóng tước đoạt. Aha, không tin á? Bạn cứ thử hỏi những người đã vô địch cuộc đua sang chảnh xem ai cảm thấy hào hứng về việc ngủ dậy với một tỷ đồng nữa không!
Theo một đề tài nghiên cứu từ hội "bách khoa bị đời úp bô", động lực nội tại của chúng ta có xu hướng giảm tới 9999% khi chúng ta làm việc để chạy theo phân thưởng hơn là so với việc làm vì niềm vui. Lý do tại sao có thể là một trong những bí ẩn của loài người cùng với việc vì sao ăn gì cũng mập.
Hiệu ứng này thực sự có thể áp dụng rất hợp lý trong một số tình huống khá "ê chề" ngoài đời thực. Như trường hợp người đam mê thể thao mà bỗng một ngày họ thấy mình tập luyện chỉ để ăn đủ đồ ăn chức năng mà ‘sếp’ thể hình phát, chứ không phải vì lòng đam mê thế môn tập như trước nữa.
Nhớ lại mấy ông bà ở phương Tây, những người thường bắt đầu một việc gì đó chỉ để giải trí, nhưng sau một hồi được thưởng quá trời vàng bạc lẫn tin đồn, nhiều khi cái động lực khởi đầu đầy đam mê đó không cánh mà bay. Ông lão trong video TikTok là minh chứng sống động cho việc "thao túng tâm lý" tụi nhỏ, y hệt mấy tay đánh lô dạo - ban đầu chỉ muốn giải trí ít đồng ai ngờ bị ôm 10 bộ số về đêm đêm gặm nhấm.
Nói thế, nhưng chung quy hiểu và nắm bắt được hiệu ứng tâm lý này sẽ giúp bạn xây dựng lòng đam mê một cách bền vững hơn và tránh xa cạm bẫy của những hũ mật sáng loé, nhưng lại là lối đi không lối về.
Vậy bạn đã bị hiệu ứng Westerners úp bô chưa? Nếu rồi thì cứ cười lên nào, vì kết thúc chẳng có gì hãi hùng hơn một trái tim vẫn cháy, chỉ là động lực không còn nhiều như trước mà thôi!
Hiệu ứng tâm lý Westerners trong sự khác biệt văn hóa
Nào các bạn, hãy cùng Biupbo kể một câu chuyện cười... mà không cười nổi về hiệu ứng tâm lý Westerners nhé. Trong thế giới hiện đại, khi đề cập đến hiệu ứng tâm lý Westerners, người ta hay nói về cách 'được cho nhiều quá thành hư' – kiểu như mấy hôm rảnh rỗi cứ đi xin Visa nước ngoài mà không cần lý do chính đáng ấy.
Theo một vài video phân tích trên TikTok, người ta cho rằng, người phương Tây hoàn toàn thoải mái khi cười ngọt ngào và nhận tiền thưởng như cún, nhưng rồi lại 'ừm... mình thấy hơi... tởm'. Ví dụ dân dã nhé, tưởng tượng bạn nhận cả mớ tiền thưởng khi làm việc ở công ty, cuối tháng về nhà lại chẳng muốn chơi đàn guitar - hoạt động từng là đam mê trước kia. Rồi bạn nghĩ “Ủa, sao mình không hứng thú với điều từng làm mình mê mẩn nữa trời?” Đó chính xác là hiệu ứng tâm lý Westerners đang 'úp bô' bạn đó!
Phương Tây, đặc biệt là mấy nước châu Âu, hay có tâm lý 'The West and the rest'. Chắc hẳn bạn cũng từng gặp người bạn khoe bức tranh Van Gogh và bảo rằng đó mới là nghệ thuật thực thụ, trong khi nghệ thuật đường phố của mình thì chỉ là vẽ bậy. Chính cách 'lấy của tao là của quý, còn của mày chỉ là cỏ rác' ấy dẫn tới xâm lược văn hóa, nơi lòng tự tôn và cá tính dân tộc bị phớt lờ.
Ở Việt Nam ta, nhiều lần không khỏi 'vỡ mộng' khi thấy quảng cáo từ phương Tây, do cách quảng cáo kiểu từ-từ-tượng-tượng không hiểu sao lại hợp với họ, còn mình thì chỉ mê những cái quảng cáo có nội dung dày đặc, dập hết chi tiết một lần cho dễ hiểu. Thế mà nói ra không khéo lại cười vì đường truyền thông đi khác nhau thấy rõ.
À, còn nhớ video nào đó đâu mấy lượt về ông lão tặng quà cho lũ trẻ trong làng để rồi lấy đó làm 'cái cớ' bắt bọn trẻ phải làm việc cho ông ấy, à, tinh hoa của "hiệu ứng tâm lý của Westerners" là đấy.
Cùng với đó, đôi khi không thiếu những pha tự tin thừa thãi với cách tư duy 'tôi biết hết'. Nhưng cay đắng thay, có những lần nhận giá trị mới mà không chịu hiểu sâu, khiến niềm tự hào của mình cứ như không khớp với thực tế gì cả. Mà thực ra, việc hiểu rõ và đối mặt với các hiệu ứng này không những giúp bạn bớt ngây thơ trước sự xâm lược văn hóa đầy tinh tế, mà còn làm tăng khả năng “ngẩng đầu lên khỏi bô” một cách sang trọng.
Tác động tiêu cực của phần thưởng trong hiệu ứng tâm lý Westerners
Bạn đã bao giờ được ai đó mời bạn một bữa bún lá chấm mắm tôm đậm đà, chỉ vì hôm qua bạn đã giúp họ bê giùm cái mớ đồ từ tầng một lên tầng năm chưa? Ủa mà hôm nay, nếu không có bún lá, liệu bạn có còn muốn 'dời núi' cho họ nữa không? Đó chính là lúc hiệu ứng tâm lý Westerners gõ cửa trái tim và trêu ghẹo động lực của bạn. Thật sự là tôi không biết nên khóc hay nên cười nữa...
Theo các 'thị dân mạng TikTok', hiệu ứng này không chỉ xuất hiện trong những nhóm bạn nhí nhố mê bún, mà còn phổ biến trong môi trường làm việc hay học tập. Các video với hàng trăm ngàn lượt xem đã chỉ ra rằng, khi phần thưởng vật chất (như tiền bạc hay quà tặng dở khóc dở cười) được sử dụng quá mức, nó sẽ ném sạch sự hứng khởi và đam mê bạn từng có như bánh 12 rơi vào tim không kịp phanh. Ơ... nghe hơi căng nhỉ? Nhưng không chỉ căng thôi đâu, mà còn khiến bạn 'bám víu' vào từng chiếc phần thưởng như chính cuộc đời mình vậy!
Hiệu ứng Westerners trớ trêu thay là một cơ số thông minh trong việc 'làm nguội' đi ngọn lửa đam mê tự bản thân. Bạn đã bao giờ cảm thấy mất lửa vì làm việc chỉ để mong nhận thưởng, thay vì tận hưởng niềm vui từ chính công việc đó không? Giảm hứng thú và đam mê tự nhiên chính là hậu quả đầu tiên mà chúng ta luôn vô tình 'ơ, tưởng phần thưởng là động lực chứ nhỉ?'.
Rồi sao nữa? Khi phần thưởng không còn, bạn đột nhiên cảm thấy thôi thúc tiếp tục cũng tiêu tan như 'mây trời sang thu'. Phụ thuộc vào phần thưởng bên ngoài chính là cái bẫy tinh ranh mà hiệu ứng này xúi giục bạn sa chân. Đây cũng là cơ hội để các nhà phát triển kỹ năng phản diện trong bạn 'lên sóng'. Thay vì cố gắng để phát triển giá trị cá nhân, bạn lại chìm đắm trong tư duy 'làm để được khen', không còn bận tâm đến việc trau dồi kỹ năng hay thử thách bản thân hơn. Các cụ có câu 'Ếch ngồi đáy giếng' chính là để cảnh tỉnh những ai bị rơi vào cái bẫy sweet-sweet này.
Thế nên, khi bạn thấy mình bắt đầu 'bán linh hồn' cho những phần thưởng vật chất, hãy nhớ rằng không phải phần thưởng nào cũng là ánh sáng cuối đường hầm của động lực. Nào, bây giờ cùng nhìn lại động lực tự nhiên mỗi sáng ngủ dậy, rằng thực ra niềm vui và hứng khởi không cần phải đổi bằng tiền hay bất cứ gì. Bởi động lực tự nhiên thực sự chính là niềm vui khi bạn hoàn thành công việc bạn yêu thích, chẳng cần bún lá hay lòng đỏ trứng cút nhé!
Hiệu ứng tâm lý Westerners và tham vọng cá nhân
Nếu theo bạn việc sống trên đời này đã đủ phức tạp, thì hiệu ứng tâm lý Westerners có lẽ sẽ làm bạn phải tròn mắt thêm vài vòng. Ta thường nghe rằng 'thành công là đích đến', nhưng liệu rằng đích đến đó có thật sự ngọt ngào khi trên đường đi, ta vô tình bị 'úp bô' bởi chính phần thưởng mà ta mong chờ?
Hiệu ứng tâm lý Westerners là một kiểu chơi khăm của cuộc sống khi phần thưởng ngoài mong đợi lại có thể trở thành lực cản động lực. Thử tưởng tượng bạn làm việc quần quật để kiếm tiền, nhưng càng kiếm được nhiều lại càng cảm thấy trống rỗng. Đúng rồi đó, cái trống rỗng này thực chất là do sự giảm sút của động lực nội tại. Làm chơi chơi mà quá đà, tự dưng thấy mất vui!
Nhớ lúc nhỏ, mình hay được bố mẹ hứa thưởng tiền khi lau dọn nhà cửa. Ban đầu, hứng thú lắm vì vừa được khen ngoan lại còn có tiền mua kẹo. Nhưng dần dà, mình chỉ làm vì phần thưởng mà dần quên mất cái mà lúc ban đầu mình tận hưởng – đó là niềm vui từ việc thấy căn phòng gọn gàng hơn. Điều này cũng tương tự như bạn nhận được bonus công việc, nhưng rồi tự hỏi: 'Ủa, mình đã làm việc này vì đam mê hay vì tiền?' Khó ghê!
Trong bối cảnh tham vọng cá nhân, hiệu ứng Westerners cho thấy rằng nếu một người chỉ chăm chăm chạy theo phần thưởng vật chất, động lực lâu dài sẽ như 'bong bóng xì hơi'. Sự quyết tâm của bạn có thể bị giặt giũ như quần áo bám bẩn. Bạn có thấy điều này trong chính cuộc sống của mình không? Bạn có từng cảm thấy một niềm đam mê đã không còn 'xẹt điện' vì được bao bọc quá kỹ bởi danh tiếng và tiền bạc?
Thực tế mà nói, hóa ra rất nhiều cái nhân tố 'quen quen nhưng không thân' này đã từng trải qua. Nhưng thế thì làm sao để bạn tận hưởng được giá trị thực mà vẫn có thể tận dụng phần thưởng như động lực chứ không phải thứ 'úp bô'? Bí kíp nằm ở chỗ: Hãy luôn nhớ bạn bắt đầu vì điều gì. Tìm lại động lực nội tại như khi bạn tìm lại chiếc điều khiển TV bị lạc dưới gối sofa vậy. Đôi khi chỉ cần một chút ngẫm nghĩ sẽ hiểu rõ hơn về cái mình đang làm, và mỗi phần thưởng chỉ là điểm nhấn chứ không phải cứu cánh cuộc đời!
Cuối cùng, hãy nhớ rằng hiểu rõ về hiệu ứng Westerners có thể giúp bạn cân bằng giữa mong muốn đạt thành quả và duy trì niềm vui thực sự trong công việc cũng như đời sống. Thế nên, dù bị úp bô đủ nhiều, hãy cứ cười lên cho bản thân cũng như đời... sợ!
