Lịch sử mạng xã hội: Những cú sốc đầu đời
Bạn đã bao giờ cảm thấy bâng khuâng tự hỏi mạng xã hội xuất hiện từ khi nào, và tại sao nó lại trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của chúng ta như thế này chưa? Chào mừng bạn đến với chuyến du hành thời gian thú vị về lịch sử mạng xã hội – nơi mà mỗi cú sốc trong cuộc đời ảo đều có thể khiến người ta cười không nhặt nổi mồm, hoặc ôm mặt khóc nức nở vì chả hiểu chuyện gì đang xảy ra!
Hãy thử tưởng tượng quay lại những năm cuối của thập niên 70 thế kỷ trước, khi các ông tổ ngành số hoá còn dùng các Bảng Tin Điện Tử (BBS) để...-chat qua cục gạch gọi là modem. Vâng, bạn không nghe nhầm đâu, đó chính là nền tảng đầu tiên với chức năng như một mạng xã hội thời bấy giờ. BBS chính là tổ tiên của tất cả, một thời để nhớ của hội mọt công nghệ, nơi mọi người có thể tụ họp, rôm rả bàn chuyện thiên hạ thông qua những dòng chữ chậm rì trên màn hình xanh.
Sang đến năm 1984, một hoa anh đào khác của thế giới trực tuyến nở rộ mang tên Prodigy. Đây là dịch vụ đầu tiên cho phép người dùng truy cập thông tin, gửi email, và...tuyên chiến với bàn phím mặt trận các diễn đàn trực tuyến. Chắc hẳn những ngày này đã khắc sâu vào lịch sử như những cú sốc đầu đời thật bất ngờ, như thể lần đầu tiên biết rằng kem tươi không phải là sữa lạnh vậy!
Những năm 90s và đầu 2000s là lúc mọi thứ bắt đầu cù công lực lên một tầm cao mới với sự xuất hiện của SixDegrees.com vào năm 1997, nơi người dùng lần đầu tiên có thể kết nối danh sách bạn bè. Rồi Friendster, được tạo ra vào 2002, khiến người ta há hốc miệng với khả năng kết nối rộng rãi, dù không tránh khỏi cảnh tương lai bí ẩn bị MySpace và Facebook 'úp sọt' đầy thảm hại.
Đặc biệt, 2004 là năm Facebook xuất hiện, bắt đầu từ một dự án nhỏ của Mark Zuckerberg và những người bạn cùng phòng tại Đại học Harvard, hóa ra chiếc thuyền nhỏ ấy không chỉ vượt sóng trở thành Titanic của mạng xã hội mà còn sống sót trước cả vụ đụng phải núi băng! Đến 2009, Facebook nảy ra ý tưởng với nút "like" huyền thoại, cái thứ mà ai cũng nghĩ là chỉ nhỏ nhặt nhưng lại khiến hàng triệu người 'nghiền' không dứt. Đúng là cú lừa có chủ đích!
Và rồi, như những cú sốc chẳng thể lường trước, mạng xã hội mới cứ thế ra đời: Twitter (2006) phát minh ra nguồn thông tin vỡ lòng với 140 ký tự; Instagram (2010) hút hồn với ảnh và bộ lọc "ảo" mà mắt thường không thấy được, hay TikTok (2016) - nơi bất kỳ ai cũng có cơ hội trở thành ngôi sao chỉ với vài giây ngắn ngủi, bất chấp mọi thể loại dị-hóm và hài-hước.
Đó là câu chuyện dài hơi và không khỏi 'buồn cười' của mạng xã hội - một thứ khởi đầu bất ngờ từ các Bảng Tin Điện Tử, chuyển mình qua kỷ nguyên Friendster, Facebook để rồi để chúng ta mỗi lần lướt tin lại bồi hồi "Ủa, ngày trước mình làm gì khi chưa có thứ này nhỉ?". Thật sự là tôi không biết nên khóc hay nên cười nữa…
Các nền tảng và vai trò: Mạng xã hội 'đáp cánh' khi nào?
Hồi nhỏ, ai mà chẳng có lần đứng trước nhà nhìn ông chủ trạm xăng gần đấy phà khói nghi ngút trong khi ta tự hỏi: 'Ủa, bao giờ mình mới làm cái gì đó vĩ đại như làm quán xăng đây ta?' Rồi cuộc đời tựa như trò đùa, mạng xã hội ra đời – đâu cần quán xăng vẫn nổi tiếng được. Chào mừng bạn đến với thế giới mà chỉ cần một cái click chuột, bạn đã có thể 'đáp cánh' từ căn phòng bé nhỏ của mình đến mọi ngóc ngách của hành tinh. Điều gì đã xảy ra?
Trước tiên, phải kể đến một thứ thần kỳ xuất hiện: broadband internet. Bạn biết đấy, trước khi các đường dây ADSL, cáp quang len lỏi vào từng ngõ ngách, mạng xã hội chỉ là một giấc mơ nơi mình muốn nói ra mọi thứ cho cả thế giới nghe mà không cần la to lên. Internet tốc độ cao từ giữa thập niên 2000 cùng với sự 'chào đời' của smartphone mà đặc biệt là iPhone (2007) đã thực sự biến mạng xã hội từ giấc mộng thành hiện thực sờ sờ trước mắt.
Những ngày đầu, chúng ta có SixDegrees (1997), đúng kiểu như một ca sĩ thần tượng xuất hiện rồi bỏ đi trong tiếc nuối. Nhưng SixDegrees đã vạch con đường cho các 'ngôi sao' sau này như Friendster (2002), và rồi đại gia đình của chúng ta gọi đến cái tên không thể không nhắc, đó là Facebook (2004). Từ một 'thực thể' chỉ dùng để kết nối dân Harvard trở thành 'ông kẹ' nắm trùm cả thế giới số.
Nói không đâu xa, tại Việt Nam, quán chè chợ, quán trà đá vỉa hè giờ trở thành nơi mà ai cũng vừa nhấp ngụm trà vừa ngắm nghía Facebook, Instagram. Ở đó, 'tám' chuyện không còn là cuộc gặp mặt ngoài đời, mà là những cú nhấp chuột liên miên, lúc trưa lúc tối, mọi lúc mọi nơi. Một cú nhấp là một cách để thấy mình không cô đơn giữa cõi mạng 'hài hước' này - đúng như mục tiêu của Biupbo: học cách cười dù bị đời úp bô. Mạng xã hội đã trở nên cực kỳ đáng sợ và tiện lợi, không phải sao?
Đến đây, mình không thể không nhắc đến một chàng trai trẻ tên Instagram (2010), người đã khiến cả trời đất say mê với ảnh đẹp, với những bức hình 'sống ảo' lung linh. Để rồi TikTok xuất hiện (2016), đánh dấu kỷ nguyên mới của những xu hướng 'điên cuồng', nơi mà một ông cụ cũng có thể nhảy vũ điệu trending chỉ sau vài phút học hỏi.
Làm sao quên được đâu đó mỗi một ngày mới, Twitter lại cho ta cái cảm giác sắp có 'drama' mới, như kiểu đời mà không có 'drama' thì khác nào nhà hàng mà không có nước sốt? Mạng xã hội, theo cách nào đó, đã và đang 'lấp đầy' đời sống với những liều thuốc giải trí, kết nối và cũng đôi khi, là nguồn cơn của mấy cái bô kỳ diệu mà chẳng ai mong muốn.
Và khi bạn ngồi thừ người ra, nhìn điện thoại mà thầm nghĩ: 'Ủa sao tui đọc mấy cái này hay lỗi não thế nhỉ?', hãy nhớ rằng đây chính là cả một quá trình, một chuyến 'đáp cánh' thần kỳ mà bạn đã và đang tham gia. Lần sau, khi lướt tới đâu đó trên Facebook hay mở chồng video TikTok, hãy cười và nhớ lại cội nguồn của một thứ mà ta gọi là: thành phần không thể thiếu giữa cuộc sống ngày thường này. Đúng đó, mạng xã hội – nó không chỉ đáp cánh, mà còn 'hạ cánh' trong yên ả với chất hài hước đúng chất như chính cuộc đời.
Mạng xã hội tấn công Việt Nam: Ai đã bị 'úp bô' trên mạng?
Xã hội hiện đại, mạng xã hội đã không còn là thứ xa lạ. Ai cũng bám vào đó như con cua bám vào cành cây, có điều đôi lúc chính cành cây ấy lại vô tình... úp bô lên đầu ta một cách đầy đau đớn. Ở Việt Nam, việc mạng xã hội 'tấn công' người dùng đã trở thành một chuyện thường ngày như cơm bữa, chỉ có điều cơm này không ngon mà còn đầy gai góc.
Nhớ hồi nào năm 1997, khi người bạn SixDegrees.com lần đầu ra đời, có ai ngờ nó lại sinh ra một thế hệ các 'ông hoàng bà chúa' như Facebook, Twitter hay TikTok đâu cơ chứ? Nhưng đấy, trong những năm gần đây, mạng xã hội đã không chỉ dừng lại ở việc ảnh comment troll nhau, mà còn bước vào lĩnh vực an ninh mạng với những màn 'úp bô' không ai cưỡng nổi.
Ví dụ điển hình là các cuộc tấn công bằng mã độc tống tiền – nghe tên thôi mà thấy lạnh sống lưng. Ransomware vào Việt Nam như một vị khách không mời mà đến, ảnh hưởng đến hàng loạt hệ thống từ doanh nghiệp cho đến cơ quan nhà nước, cứ như một âm mưu tấn công từ phía vô hình nào đó! Bạn đọc thử tìm hiểu thêm nào, hễ dính một phát là dữ liệu của bạn có thể bay mất như những chiếc túi khí mà bạn vẫn mong bị 'úp bô' trong đời thường vậy.
Chưa dừng lại ở đó, lừa đảo phishing cũng không chịu thua. Thủ đoạn nó như ma quỷ ấy, email nhìn qua thấy hiền lành tử tế mà click vào một phát thì biết tay nhau liền. Thật sự là tôi không biết nên khóc hay cười khi thấy hàng loạt vụ lừa đảo đã khiến người dân tán gia bại sản vì tin tưởng những gì không nên tin.
Rồi cũng còn những pha tấn công kinh điển khác bằng AI nữa chứ – deepfake xuất sắc như phim Hollywood! Những vụ giả danh cơ quan nọ cơ quan kia để đánh cắp thông tin mà khiến người nghe tưởng thật, chỉ biết thốt lên 'Ủa gì kỳ vậy trời?'. Dù sao thì xem những đoạn clip deepfake cũng có thể giúp bạn cảm thấy đỡ buồn trong giờ nghỉ trưa... trước khi nhận ra rằng đôi khi chúng ta chính là nạn nhân.
Tình hình này đã tác động không nhỏ đến nhiều tổ chức lớn tại Việt Nam. Bạn nghĩ công ty to lớn thì không bị sao à? Nhầm khủng khiếp! Các tổ chức như PVOIL, VnDirect, hay Vietnam Post cũng đã từng một phen hú vía vì tấn công mạng. Cả cá nhân cũng đâu thoát được, hàng trăm ngàn máy tính bị nhiễm phần mềm độc hại như một cơn bão quét qua.
Cảm giác như chỉ đến khi tất cả đã bị úp bô, chúng ta mới thấy rằng cần một hệ thống bảo mật mạnh mẽ hơn, một nhận thức sâu sắc hơn về những gì đang diễn ra – điều mà không phải lúc nào cũng dễ dàng nhận ra giữa cái hào quang lấp lánh của mạng xã hội.
Nếu bạn thấy mình cũng nằm trong cảnh ngộ này, hãy xem thêm cách nhìn đời mà sống để nở một nụ cười chống lại vận may trái khoáy của mình.
Giai đoạn phát triển: Từ kỷ nguyên 'bô' đến kỷ nguyên 'sống ảo'
Trong cái thế giới mà mạng xã hội đã khiến chúng ta tưởng mình là hot boy, hot girl chỉ qua một bộ filter lấp lánh và vài dòng trạng thái sặc mùi thơ văn, không thể không có những giây phút ngẫm lại xem mạng xã hội từ đâu mà tràn vào cuộc sống của ta. Xin mời quý vị và các bạn trở lại một thời kỳ xa xưa, cụ thể là kỷ nguyên 'bô'. À, không phải là 'bô' như bạn nghĩ đâu, mà là thời kỳ đầu của công nghệ. Thời ấy, thông tin lan truyền chậm như con rùa bò trên xa lộ cao tốc, và mạng xã hội khi ấy nghe thật kỳ tân.
Ố dề, đó là thời của SixDegrees.com ra đời năm 1997, một thời kỳ mà có lẽ chỉ cần qua vài bước là có thể kết nối đến mọi người trên hành tinh xanh. Dù chỉ tồn tại vài năm ngắn ngủi, nhưng nó đã đạp được nền đá vững chắc cho những người kế nhiệm sau này. Rồi bước sang đầu những năm 2000, kế đến là Friendster và MySpace, là những người tiên phong tạo ra cơn sốt mạng xã hội. Thế rồi, một chàng thanh niên trẻ tuổi, lai thông minh tột độ tên là Mark Zuckerberg không lâu sau đó đã làm cho nhân loại trở nên 'huyền thoại' khi tung ra Facebook vào năm 2004. Thôi thì đúng kiểu như 'ai ai cũng sống ảo, ai ai cũng thành celeb cả'.
Rồi giai đoạn của Twitter, một nơi mà bạn có thể trở thành vua troll chỉ sau 280 ký tự, và không quên nhắc đến Instagram, ngôi nhà cho những bức ảnh 'deep ngút' và gần nhất là TikTok đến từ Trung Quốc, nơi mà bạn có thể thể hiện tài năng chỉ trong 15 giây với vô vàn kiểu nhảy múa điên đảo. Vâng, đó chính là kỷ nguyên 'sống ảo' mà ai cũng biết.
Nhưng nếu bạn tưởng tượng, vô tình trong một cuộc đời, khi bị 'úp bô' chưa kịp phanh bởi mấy chuyện đời sống, những pha 'quê độ' ấy lại tạo ra động lực để bạn không ngừng lạc quan và tiếp tục cười. Cười để thấy rằng dù mạng xã hội có khiến chúng ta 'ảo' đến đâu, thì tại đây, trong nơi cuộc đời trọng mặt với những câu chuyện pha chút châm biếm, trào phúng, chúng ta vẫn có thể tìm thấy một chút an ủi trong khoảnh khắc này. Có thể nói, mạng xã hội đã thật sự chuyển đổi từ một thứ xa lạ thành một phần quan trọng không thể thiếu, từ kỷ nguyên 'bô' đến kỷ nguyên 'sống ảo'. Đó, một cái nhìn không thể rõ ràng hơn phải không?
