Lịch sử và sự hình thành của tâm lý học ra đời khi nào
Ôi chao, vậy là chúng ta lại quay về những ngày mông lung như cánh đồng hạc giấy để hiểu xem tâm lý học - cái ngành khiến người ta thích mổ xẻ não bộ người khác - thực sự bắt đầu từ khi nào. Trước khi bạn kịp tự hỏi, "Ủa, vậy trời sinh con có gen tâm lý học không?", để Biupbo kể cho nghe nào!
Đầu tiên, phải ngược dòng thời gian về tận Hy Lạp cổ đại cơ đấy. Trước khi Facebook và Instagram khiến tâm trí bạn quay như cù, thì những triết gia thời kỳ ấy đã hý hoáy với những câu hỏi lớn về tinh thần và hành vi con người. Tuy nhiên, họ chỉ có cái đà thô sơ, không máy MRI để soi não nên toàn là tư tưởng triết học tự biên, tự diễn. Ấy thế mà cũng nảy sinh ra không ít ý tưởng thú vị, nhưng đừng ai lấy chuyện ấy mà đi hỏi "Con gà hay quả trứng có trước" nhé!
Rồi thì đùng một cái, chúng ta nhảy cóc vào thế kỷ XVIII, cái thời đại mà "người ta bắt đầu háo hức muốn biết trong đầu chúng ta thực ra có cái chi mô". Lúc này, người ta không chỉ uống trà chiều và mơ giấc mơ đâu, mà đã lăn xả vào khám phá 'vô thức', 'giấc mơ' và đặc biệt là những gì xảy ra với "sự tỉnh mơ màng" của con người. Chính đà phát triển ấy đã giúp tâm lý học rũ bỏ lớp áo triết học để tiến hoá mạnh mẽ hơn và tất nhiên, bắt đầu có chút xíu thực nghiệm lâm sàng đấy.
Và đây, chiếu đến giữa thế kỷ XIX (1853), xin giới thiệu một từ khóa long trọng: "tâm lý trị liệu" chính thức được đặt tên và trở nên chuyên nghiệp như áo vest công sở, nhưng không cổ cồn trắng bảnh bao. Chả trách đến giờ, thuật ngữ này trở thành cứu tinh của biết bao mảnh đời bị úp bô chưa kịp phanh, phải không?
Chúng ta không thể bỏ qua thế kỷ XX đầy biến động, ví như từ năm 1940 trở đi, các nhà tâm lý học cứ như trình diễn xiếc thú, họ phát triển đủ các trò như liệu pháp cá nhân tập trung vào cảm thông (phải chăng chính từ đây mà từ 'empathy' nghe quen quen trong drama mạng xã hội?), rồi liệu pháp hành vi xuất hiện năm 1950 - nghe cứ như cách bố mẹ áp dụng khi bạn trẻ có lỡ cư xử không đúng lúc. Và từ những năm 1960 trở đi, ôi thôi, hơn 60 loại hình trị liệu khác nhau mọc lên như nấm sau mưa, cho thấy ngành này không chỉ "độc lập" mà còn quá đỗi sôi nổi!
Rút ra từ bức tranh lịch sử vừa rồi, có lẽ bạn sẽ hiểu rằng sự hình thành của ngành tâm lý học không phải chuyện 'một sớm một chiều'. Từ khi bóc tách mình ra khỏi triết học đến thế kỷ XVIII, ngành tâm lý học đã đi qua nhiều khúc khuỷu, mặn nhạt khác nhau trước khi trở thành "siêu sao" khoa học như ngày nay. Và thực sự đôi khi nó cũng góp phần "cứu lửa" cho những bộ óc bị mạng xã hội làm cho quay cuồng, có lẽ bạn sẽ hứng thú với cách mà mạng xã hội như con dao hai lưỡi đã và đang ảnh hưởng không nhỏ tới tâm lý người dung. Đừng lo, bạn không đơn độc, vì cả tâm lý học lẫn Biupbo đều đang cố gắng giúp bạn giữ thăng bằng giữa cuộc sống hối hả này!
Tâm lý học ra đời khi nào: Sự kiện thành lập phòng thí nghiệm đầu tiên và ý nghĩa
Này, bạn có bao giờ tự hỏi bộ não của mình làm việc kiểu gì mà đôi khi không nhớ nổi đã cất chìa khóa ở đâu, nhưng lại nhớ rõ ràng bài hát bạn chỉ nghe một lần cách đây cả chục năm? Đúng vậy, tâm lý học – cái thứ khoa học mà không cần bạn đồng ý vẫn cứ lén lút 'hacking' não bạn không báo trước – đã và đang làm chúng ta đau đầu từ những năm cuối thế kỷ XIX.
Lý giải cho sự ra đời 'chậm chạp' của tâm lý học là vì nó khi xưa được xếp hàng chung với một bộ môn không kém dông dài khác: triết học. Trước đây, tâm lý học chỉ ngồi 'ghế phụ', đàm luận cùng những ông lớn triết học. Tận tới khi ông Wilhelm Wundt quyết định 'bung lụa' và lập phòng thí nghiệm tâm lý đầu tiên năm 1879 tại một nơi mà ngay cả Google Maps cũng từng ngần ngại: Leipzig, Đức.
À thì ra là vậy! Phòng thí nghiệm của Wundt không phải chỉ để ngồi thưởng trà và mơ mộng những điều xa xỉ. Ông chính thức xoắn tay áo và biến tâm lý học trở thành một ngành khoa học thực nghiệm đúng nghĩa, với các dữ liệu được đo đạc và thử nghiệm hẳn hoi. Theo đó, ông đã chuyển hóa tâm lý học từ một đống lý thuyết mơ hồ thành thứ có thể thử, có thể nghiên cứu và – nếu may mắn – hiểu được.
Việc thành lập phòng thí nghiệm này không chỉ giúp tâm lý học đứng vững mà còn như một cú tát vào mặt những nhà triết học thích mơ tưởng. À, nó không phải là một mặt nạ dưỡng da, mà là một ngành cực kỳ khoa học với những dụng cụ đo lường hẳn hoi, nha! Cũng từ đây, chúng ta có cơ hội mở mang kiến thức về những hiện tượng kỳ bí như vô thức, giấc mơ, và cả bạt ngàn những nghiên cứu về hành vi mà bây giờ các nhà khoa học đã nhăm nhe biến nó thành công cụ tối thượng trong marketing và quản lý nhân sự.
Sau khi tiếp bước Wundt, hàng loạt những tên tuổi lớn trong làng tâm lý như Freud hay Skinner đã góp phần không nhỏ làm phong phú thêm gia phả nghiên cứu tâm lý học. Nhờ các bậc ông chú này, chúng ta có được vô thức của Freud, nơi mọi vấn đề đổ thừa đều bắt đầu từ thời thơ ấu, hay các liệu pháp hành vi giúp 'đánh thức' não bộ rơi vào trạng thái ngủ quên.
Nếu bạn từng cảm thấy bị đời úp bô, thì biết đâu tâm lý học sẽ giúp bạn ngẩng đầu lên khỏi bô bằng cách giúp bạn hiểu rõ hơn những tư duy đấu đá trong nội tâm mình. Một kỷ nguyên mới đã mở ra từ phòng thí nghiệm của Wundt vào năm 1879 – nó đã đặt nền móng cho hiểu biết khoa học chính thống về sự phức tạp và rắc rối của con người. Cho đến hiện tại, như một cuộc đời trớ trêu nhưng không kém phần lý thú, tâm lý học vẫn ‘ẩn nấp’ đâu đó đằng sau bộ não bạn, sẵn sàng gây bất ngờ mỗi khi bạn nghĩ mình đã hiểu tất tần tật.
Tâm lý học ra đời khi nào: Sự phát triển của các lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Nếu có một ngày nào đó bạn thức dậy và tự hỏi: "Ủa, sao mình lại phải đi làm? Rồi tại sao hôm qua mình lại bỏ tiền mua cái quần đùi màu hường chói mắt ấy nhỉ?", thì chúc mừng bạn đã vô thức đụng đến tâm lý học rồi đấy! Nhưng, nói cho cùng, tâm lý học chẳng phải là một phát minh vĩ đại từ trên trời rơi xuống, mà nó đã phát triển qua bao cuộc hành trình lịch sử đầy... kịch tính.
Ban đầu, từ những thời Hy Lạp cổ đại, ông bà già đã biết "cảm thông" mỗi khi tổ tiên chúng ta chơi dại và tự hậu quả. Đó có thể xem là những bước bi bô của tâm lý trị liệu thời cổ - khi mà nói chuyện với cái cây còn xôm tụ hơn là trò chuyện với một người thất thường. Và đến tận năm 1853, cụm từ "Tâm lý trị liệu" mới dám đường đường chính chính có mặt trên bản đồ khoa học - gọi là đã được "gọi tên" thì cũng phải có tí cho oai!
Tiếp đến, hãy nhấc mông lên ghế máy thời xuyên không đến cuối thế kỷ XVIII, nơi mà các ông cụ triết học bắt đầu khám phá những điều kỳ bí như vô thức và giấc mơ. Nếu bảo "giấc mơ thấy người nào đó giải mã bằng từng lớp vỏ não" có thể nghe khó tin, nhưng bạn có thể thử... mơ coi!
Ngoài ra, các truyền thuyết về phân tâm học và các phương pháp "click" não đến một mức độ sâu sắc phi thường cũng bắt đầu hiện rõ tầm ảnh hưởng. Vâng, khi ấy, người ta đã bắt đầu lắm chuyện với các lý thuyết từ Freud mà cho tới giờ vẫn khiến ta gãi đầu bứt tóc mà không hiểu. Chưa hết, bạn biết không, từ khoảng 1853 đến 1903, 'bó tay chấm com' với mấy chiêu trị liệu mới xuất hiện, làm điểm sáng danh giá cho nền y học lâm sàng đương đại.
Nhưng đừng vội kịch tính hóa mọi thứ, nếu bạn tưởng quá khứ đã xa, hãy nghĩ về giữa thế kỷ XX. Người ta bắt đầu tiếp cận "liệu pháp hành vi" và "liệu pháp cá nhân" - ai nói chỉ có các nhà bác học mới biết "giả nai" với nhau. Đó là khi các bác trị liệu ngồi cùng với các khách hàng của mình, nghe và thông cảm một cách chân thành... không phải chỉ để ký hóa đơn đâu mà để hiểu nhau hơn thật sự.
Cuối cùng, tới năm 1960, tâm lý học còn bùng nổ mạnh mẽ hơn cả thời kỳ nổi dậy của các loại meme. Hơn 60 loại liệu pháp tâm lý khác nhau đã sẵn sàng ra trận khiến ai nấy đều bối rối trong việc chọn mặt gửi... lòng mình. Đặc biệt, liệu pháp nhận thức đã xuất hiện như một người cứu tinh, chỉnh lại suy nghĩ lung tung của ta một cách nhẹ nhàng, hơn cả việc ngồi tán phét về điều không tên.
Bỏ qua những giai đoạn "on bô" vừa kể và cuộn về hiện tại, tâm lý học giờ đây đã là một lĩnh vực không thể thiếu trong đời sống của từng cá nhân và cả xã hội. Nói thử con người mà thiếu nó, chúng ta chỉ mãi ngồi mà ngơ ngác giữa hàng loạt lý thuyết đời như "nồi cơm đang sủi". Thế nên, hãy vui vẻ chấp nhận rằng tâm lý học đã ra đời từ ngàn xưa, nhưng phải mãi đến cuối thế kỷ XVIII – đầu thế kỷ XIX, nó mới lớn lên và trưởng thành một cách đầy diệu kỳ. Bởi vì, ai ai cũng cần một người "thấu hiểu" để thấy bản thân mình ít nhất không chỉ là một trò đùa.
Tâm lý học ra đời khi nào: Ứng dụng của tâm lý học trong các lĩnh vực khác nhau
Đã bao giờ bạn gặp phải một tình huống mà tự dưng bạn cảm thấy như trái đất quay nhanh hơn một vòng và tất cả mọi người xung quanh bỗng nhiên xa lạ? Nếu rồi, chúc mừng bạn đến với cuộc chơi của tâm lý học! Nhưng để chơi vui vẻ mà không bị "úp bô chưa kịp phanh", chúng ta cần biết tí chút về lịch sử của môn khoa học thú vị này.
Có lẽ các bạn đã từng nghe về ông Wilhelm Wundt, người đã tách tâm lý học ra khỏi triết học vào năm 1879 và thành lập phòng thí nghiệm tâm lý đầu tiên tại Leipzig, Đức. Đây là sự kiện không khác gì một cú đạp vô cực làm cho môn tâm lý chính thức trở thành một mảnh đất màu mỡ cho các nhà nghiên cứu nảy sinh ý tưởng như giấc mơ All-You-Can-Eat Buffet.
Mà nhắc tới giấc mơ, ta không thể không nói đến Sigmund Freud, "sếp" lớn trong làng phân tâm học. Ông đã đem lại cho chúng ta khái niệm vô thức – hóa ra những giấc mơ tối qua của bạn không phải chỉ là kết quả của việc ăn mì tôm buổi khuya đâu! Việc nghiên cứu biến động tâm lý từ người tí hon tới người bà bà đã giải thích tại sao khi bạn đi làm muộn, bạn không quên phím Shift.
Nói tới ứng dụng, ai mà không biết trong giáo dục, làm việc với học sinh không khác gì "tập huấn cho những nhà khoa học tương lai". Giáo viên dùng kiến thức tâm lý học để giải thích, hướng dẫn, và nếu cần – "dọn dẹp" các hiểu lầm giữa cha mẹ và con cái, như kiểu bạn cần phiên dịch giữa Apple và Android.
Vào y tế, khỏi phải nói, các ông bà bác sĩ tâm lý chắc chắn đã cứu hơn một người từ "bế tắc cảm xúc" tới chỗ có thể coi đời là 'easy game'. Tâm lý trị liệu, từ liệu pháp định hướng giải quyết vấn đề tinh thần tới phát triển kỹ năng giao tiếp xã hội, giúp chúng ta "vượt qua được cơn ác mộng" một cách khoa học nhất có thể.
Nghiên cứu khoa học cũng không thể thiếu mặt tâm lý học khi bước chân khám phá não bộ, như kiểu cố gắng giải mã vì sao mèo luôn ngủ trong giỏ giặt. Không chỉ cho phép chúng ta nhìn xa hơn mà học cách giảng giải các sự kiện hàng ngày trong cuộc sống.
Nếu bạn muốn biết chi tiết hơn về sức mạnh của giấc mơ, hãy đọc bài viết về giấc mơ thấy người nào đó, để không còn thức giấc chỉ bởi vì mất một cái điều khiển tivi tưởng tượng.
